Ngày 4/4, Bộ Công Thương Việt Nam và Bộ Thương mại, Công nghiệp và Năng lượng Hàn Quốc tổ chức hội nghị “Kỷ niệm 3 năm Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có hiệu lực kết nối và thúc đẩy hợp tác khu vực trong bối cảnh đầy biến động”.

XUẤT KHẨU SANG THỊ TRƯỜNG RCEP TĂNG 17,6%

Phát biểu tại hội nghị, ông Lê Triệu Dũng, Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, cho biết sau hơn 8 năm đàm phán, RCEP có hiệu lực vào năm 2022. Hơn 3 năm qua, RCEP đã tạo đà cho xuất khẩu cũng như tạo thuận lợi cho việc mở rộng thương mại và đầu tư, phát triển chuỗi cung ứng trong khu vực và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Đến nay, Hiệp định RCEP đã có hiệu lực đầy đủ với tất cả các nước tham gia ký kết. Đây là hiệp định thương mại tự do (FTA) lớn nhất thế giới hiện nay xét về quy mô dân số với khoảng 2,3 tỷ người tiêu dùng (tương đương khoảng 30% dân số thế giới), và quy mô tổng sản phẩm quốc nội (GDP) tương đương khoảng 30% GDP toàn cầu.

Hiệp định cũng đa dạng về các thành viên với sự tham gia của các nền kinh tế hàng đầu thế giới (Trung Quốc, Nhật Bản), các nước đang phát triển và cả các nước kém phát triển (Campuchia, Lào, Myanma).

Đặc biệt gồm những nguồn cung nguyên liệu lớn trên thế giới như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước ASEAN.

Đáng chú ý, 5 trong số 15 nước thành viên của Hiệp định RCEP là thành viên nhóm 20 nền kinh tế lớn nhất thế giới (G20). Ngoài ra, RCEP còn là hiệp định mở, hiện đang nhận được sự quan tâm gia nhập của một số nền kinh tế trên thế giới.

Ông Quyền Anh Ngọc, Trưởng Phòng ASEAN, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương Việt Nam, cho rằng RCEP giúp hình thành một thị trường xuất khẩu ổn định và lâu dài cho Việt Nam, nhất là trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu biến động, góp phần thúc đẩy nền sản xuất theo hướng xuất khẩu.

Mức độ mở cửa thị trường tương đương các FTA ASEAN 1 và thấp hơn các FTA thế hệ mới. Không có cam kết về môi trường và lao động như FTA thế hệ mới.

Đồng thời, các cam kết về thương mại điện tử tiến bộ hơn so với Hiệp định EVFTA, chỉ thấp hơn Hiệp định CPTPP. Không có cam kết nghĩa vụ riêng đối với doanh nghiệp nhà nước và cam kết bảo hộ chỉ dẫn địa lý như FTA thế hệ mới.

Đối với Việt Nam, tỷ lệ tự do hóa thuế quan mà Việt Nam cam kết cho các đối tác không cao hơn mức cam kết trong các Hiệp định FTA ASEAN hiện hành. Cụ thể: ASEAN 90,3%; Australia và New Zealand 89,6%; Nhật Bản và Hàn Quốc 86,7%; Trung Quốc 85,6%.

Theo số liệu của Cục Hải quan và Cục Thống kê, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường các nước tham gia RCEP năm 2024 đạt 155,44 tỷ USD, tăng 17,6% so với năm 2021, thời điểm trước khi Hiệp định RCEP có hiệu lực vào năm 2022.

Trong đó, các thị trường mà Việt Nam có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất là Trung Quốc đạt 61,2 tỷ USD, ASEAN đạt 36,87 tỷ USD, Hàn Quốc Đạt 25,62 Tỷ USD và Nhật Bản đạt 24,6 tỷ USD, tăng trưởng lần lượt là 9,3%, 27,6%, 16,7% và 22,2% so với năm 2021 (thời điểm trước khi Hiệp định RCEP có hiệu lực).

CẦN TÍCH CỰC CHỦ ĐỘNG TÌM HIỂU THÔNG TIN VỀ RCEP

Mặc dù vậy, nhiều nhận định cho rằng tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong RCEP của Việt Nam còn tương đối thấp. Báo cáo nghiên cứu của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (cũ) công bố đầu năm 2024 cho thấy tỷ lệ tận dụng ưu đãi trong RCEP là 0,67% và cũng là thấp nhất trong số các FTA mà hiện Việt Nam đã tham gia.

Thách thức tận dụng ưu đãi từ RCEP được ông Quyền Anh Ngọc chỉ ra là từ thói quen của doanh nghiệp. Theo phân tích của ông Quyền Ngọc Anh, Hiệp định RCEP ra đời sau, là Hiệp định giữa Asean và các nước đối tác của Asean, nhưng trước đó Asean đã có Hiệp định song phương giữa Asean với từng đối tác (Asean – Hàn Quốc, Asean – Trung Quốc, Asean – Nhật Bản, Asean – Australia - NewZeland). Những hiệp định này ra đời trước, nên doanh nghiệp có xu hướng quen với lợi ích và tận dụng tận dụng C/O của các Hiệp định này.

Nghiên cứu của CIEM trước đó cũng chỉ rõ, thách thức lớn nhất là việc các cơ quan, doanh nghiệp không có tư duy phù hợp đối với tiếp cận và khai thác cơ hội từ RCEP. Một bộ phận cơ quan, doanh nghiệp còn nhìn nhận RCEP là “tiêu chuẩn thấp”, ít lợi ích hơn so với các Hiệp định khác như EVFTA, CPTPP...

Thách thức chung nữa theo Bộ Công Thương, khi thực thi hiệp định, các cam kết mở cửa thị trường cũng tạo nên áp lực cho doanh nghiệp Việt Nam trong cạnh tranh với hàng hoá xuất khẩu từ các thành viên trong khu vực RCEP, nhất là các quốc gia có năng lực cạnh tranh mạnh hơn về chất lượng và hàm lượng giá trị gia tăng.

Trong bối cảnh rào cản thương mại và bảo hộ gia tăng như hiện nay, các chuyên gia kinh tế cho rằng các Hiệp định thương mại tự do như RCEP sẽ là “đường đi” sáng cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Song để thực thi hiệu quả Hiệp định RCEP trong thời gian tới, bà Nguyễn Việt Chi, Phó Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, cho biết ưu tiên quan trọng là làm thế nào để thực thi hiệu quả Hiệp định RCEP.

Bà Chi thông tin, dưới Uỷ ban hỗn hợp của RCEP có 4 Tiểu ban, trong đó có Tiểu ban hợp tác kinh tế. Trong Tiểu ban này, các nước thành viên như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Australia, NewZeland đã có cam kết cung cấp nguồn quỹ hỗ trợ các nước thành viên Asean trong nâng cao năng lực, hỗ trợ kỹ thuật, tổ chức các hội nghị, hội thảo cho cộng đồng doanh nghiệp nắm vững, cập nhật chi tiết nội dung của Hiệp định RCEP, từ đó tận dụng được các cơ hội từ Hiệp định này mang lại.

Hơn nữa, bà Chi nhấn mạnh rằng RCEP là hiệp định mở, nên cho phép các nước khác có thể tham gia vào Hiệp định. Hiện nay Uỷ ban hỗn hợp thực thi hiệp định RCEP đã thành lập Ban hỗ trợ thực thi hiệp định RCEP. Ngoài ra, các thành viên đang trao đổi để thành lập nhóm công tác hỗ trợ xử lý và đàm phán các đề nghị gia nhập của một số nước khác, nhằm đa dạng hoá hơn thị trường xuất khẩu, không quá tập trung vào một thị trường.

Còn về phía doanh nghiệp, để gia tăng tận dụng lợi thế từ Hiệp định, Bộ Công Thương cho rằng cần chủ động tìm hiểu thông tin về RCEP để nắm vững cam kết của Việt Nam và các thị trường đối tác quan tâm.

Mặt khác, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy kinh doanh trong bối cảnh mới, lấy sức ép về cạnh tranh là động lực để đổi mới và phát triển. Chủ động tìm hướng hợp tác với các thị trường đối tác của Hiệp định RCEP để thu hút đầu tư trực tiếp vào Việt Nam, nhằm tận dụng hiệu quả nguồn vốn và việc chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn lớn, hướng tới tham gia sâu hơn vào khu vực và toàn cầu.