Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 2/4 tuyên bố áp thuế quan có đi có lại - hay còn gọi là thuế đối ứng - ở mức ít nhất 10% lên tất cả hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ, trong đó có hàng chục quốc gia phải chịu thuế suất cao hơn. Danh sách các nền kinh tế phải chịu thuế đối ứng cao hơn bao gồm những đối tác thương mại thuộc hàng lớn nhất của Mỹ, trong đó có Việt Nam.

Động thái này là bước leo thang mới của cuộc chiến thương mại mà ông Trump khởi động sau khi trở lại Nhà Trắng vào tháng 1 năm nay. Theo hãng tin Reuters, việc đánh thuế quan trên diện rộng sẽ dựng lên những hàng rào thương mại mới xung quanh nền kinh tế tiêu dùng lớn nhất trên thế giới, đảo ngược hàng thập kỷ tự do hóa thương mại đã định hình nên trật tự toàn cầu hiện tại. Nhiều đối tác thương mại của Mỹ được cho là sẽ có biện pháp đáp trả bằng cách áp thuế quan lên hàng hóa Mỹ, dẫn tới giá cả của nhiều hàng hóa từ xe đạp cho tới rượu vang sẽ tăng cao hơn ở các quốc khác.

Phản ánh mối lo ngại về triển vọng kinh tế Mỹ và toàn cầu, thị trường chứng khoán Mỹ bán tháo sau tuyên bố của ông Trump. Trước đó, giá cổ phiếu ở Phố Wall đã trượt dốc trong nhiều tuần do nhà đầu tư bất an về tăng trưởng, lạm phát và lợi nhuận của các công ty niêm yết. Từ tháng 2 tới nay, chứng khoán Mỹ đã mất gần 5 nghìn tỷ USD vốn hóa thị trường.

“Đây là tuyên ngôn độc lập của chúng tôi”, ông Trump nói tại một sự kiện được tổ chức tại Vườn Hồng của Nhà Trắng.

Theo kế hoạch được công bố, Trung Quốc sẽ bị áp thuế quan đối ứng 34% ngoài thuế quan bổ sung 20% mà ông Trump đã áp lên hàng hóa Trung Quốc trong nhiệm kỳ tổng thống này của ông. Các đồng minh thân cận của Mỹ cũng không tránh được thuế đối ứng, như Liên minh châu Âu (EU) bị áp mức thuế 20%, Nhật Bản 24%, Hàn Quốc 25%... Việt Nam bị áp mức thuế 46%.

Một quan chức Nhà Trắng đề nghị không tiết lộ danh tính cho biết thuế quan đối ứng với thuế suất cao hơn sẽ có hiệu lực từ ngày 9/4 và sẽ áp dụng với khoảng 60 quốc gia. Mức thuế cơ sở 10% sẽ có hiệu lực từ ngày thứ Bảy (5/4).

Ông Trump nói thuế quan có đi có lại là sự đáp trả đối với thuế quan và các hàng rào phi thuế quan mà các quốc gia khác áp lên hàng hóa Mỹ. “Trong nhiều trường hợp, bạn còn tệ hơn cả thù xét về thương mại”, ông nói.

Canada và Mexico, hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, do đã bị áp thuế quan 25% từ trước nên sẽ không bị áp thêm thuế quan đối ứng. Thuế này cũng không áp lên một số hàng hóa nhất định, gồm kim loại đồng, dược phẩm, con chip, gỗ, vàng, năng lượng và “một số khoáng sản không sẵn có tại Mỹ” - theo một tài liệu của Nhà Trắng.

Sau khi công bố thuế đối ứng, ông Trump ký một sắc lệnh nhằm xóa lỗ hổng cho đến nay vẫn được cho là bị lợi dụng để vận chuyển những gói hàng giá trị thấp, từ 800 USD trở xuống, vào Mỹ mà không phải chịu thuế quan. Sắc lệnh này bao trùm hàng hóa gửi từ Trung Quốc đại lục và Hồng Kông, có hiệu lực từ ngày 2/5 - Nhà Trắng cho biết.

Một quan chức trong lĩnh vực phòng chống ma túy của Mỹ nói rằng các nhà sản xuất hóa chất của Trung Quốc là nguồn cung ứng lớn nhất nguyên liệu thô cho các tổ chức tội phạm của Mexico để các tổ chức này sản xuất chất gây nghiện rồi tuồn vào Mỹ. Một cuộc điều tra của Reuters vào năm ngoái đã cho thấy các tổ chức buôn lậu thường đưa các hóa chất này vào Mỹ bằng cách lợi dụng quy định về gói hàng nhỏ - gọi là quy định “de minimis”. Phía Trung Quốc phủ nhận những cáo buộc này.

Ông Trump cũng đang có kế hoạch đánh thuế quan đối với một số ngành hàng cụ thể gồm con chip, dược phẩm và thậm chí các khoáng sản quan trọng - vị quan chức cho biết. Thuế quan 25% mà ông Trump áp lên ô tô và linh kiện ô tô nhập khẩu vào tuần trước sẽ có hiệu lực từ ngày thứ Năm tuần này.

Trước đó, trong nhiệm kỳ thứ hai này, ông đã áp thuế quan 20% lên Trung Quốc, 25% lên Mexico và Canada, và 25% lên tất cả thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ.

Theo quan điểm của ông Trump, thuế quan là công cụ hiệu quả để giải quyết một loạt vấn đề lớn của Mỹ, gồm mất cân đối thương mại, chống chất gây nghiện fentanyl, kiểm soát người nhập cư bất hợp pháp, và khôi phục nền sản xuất Mỹ. Trong khi đó, giới chuyên gia kinh tế cảnh báo thuế quan có thể khiến kinh tế toàn cầu giảm tốc, đẩy cao nguy cơ suy thoái và khiến chi phí sinh hoạt của hộ gia đình trung bình ở Mỹ tăng thêm hàng nghìn USD mỗi năm. Doanh nghiệp phàn nàn rằng bấp bênh về thuế quan khiến họ khó lên kế hoạch sản xuất - kinh doanh hơn.

Thuế quan của ông Trump cũng đã khiến hoạt động sản xuất trên toàn cầu giảm tốc, đồng thời khiến người tiêu dùng Mỹ chạy đua mua ô tô và nhiều sản phẩm nhập khẩu khác vì lo ngại những hàng hóa này sẽ tăng giá chóng mặt sau khi thuế quan được áp.