Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, ngày 6/5, Quốc hội nghe tờ trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và thảo luận tại tổ về dự án luật này.

SỬA ĐỔI BỔ SUNG NGUYÊN TẮC QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG SẢN PHẨM, HÀNG HÓA

Theo tờ trình, nội dung sửa đổi, bổ sung các điều, khoản tại Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hoá để thể chế hóa thực hiện Chính sách 1 “Đổi mới việc xác định sản phẩm, hàng hoá có khả năng gây mất an toàn (sản phẩm, hàng hóa nhóm 2) và hoạt động kiểm tra chất lượng sản phẩm, hàng hóa” trong hồ sơ đề nghị xây dựng luật đã được Quốc hội thông qua.

Cụ thể, sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 4 về áp dụng pháp luật: “Hoạt động sản xuất, kinh doanh và hoạt động liên quan đến an toàn, kiểm dịch, chất lượng sản phẩm, hàng hóa phải tuân thủ theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan” để bảo đảm thống nhất quản lý nhà nước về chất lượng hàng hóa giữa Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và Luật An toàn thực phẩm, Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật.

Cùng với đó sửa đổi, bổ sung điểm b khoản 1 Điều 5 về nguyên tắc quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa theo hướng quy định cụ thể nguyên tắc xác định những sản phẩm, hàng hóa nhóm 2 tại Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa cần căn cứ trên cơ sở mức độ rủi ro của sản phẩm, hàng hóa. Trong đó bao gồm tất cả các loại sản phẩm, hàng hóa như nông sản, thực phẩm, máy móc, thiết bị...

Những sản phẩm, hàng hóa có mức độ rủi ro cao sẽ quy định biện pháp quản lý trước khi thông quan (tiền kiểm) và sản phẩm, hàng hóa có mức độ rủi ro trung bình, thấp sẽ quy định biện pháp quản lý sau thông quan trước khi lưu thông trên thị trường hoặc cho phép tự công bố hợp quy (hậu kiểm).

Khả năng gây mất an toàn có thể xẩy ra đối với sản phẩm, hàng hóa nhóm 2 được xác định dựa trên một hoặc những yếu tố sau: bản chất hóa học, vật lý, sinh học; kết cấu, nguyên lý hoạt động; quá trình vận chuyển, lưu giữ, bảo quản, sử dụng.

Tại Nghị quyết số 203 ngày 1/12/2023 về Phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 11/2023, Chính phủ yêu cầu "rà soát nội dung về tiêu chí xác định sản phẩm, hàng hóa có tính chất rủi ro cao và sản phẩm, hàng hóa có tính chất rủi ro trung bình, thấp".

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, dự thảo Luật bổ sung quy định về các yếu tố để xác định khả năng gây mất an toàn có thể xảy ra đối với sản phẩm, hàng hóa nhóm 2 như báo cáo là phù hợp.

Căn cứ các yếu tố này, các bộ quản lý ngành, lĩnh vực sẽ xác định sản phẩm, hàng hóa có tính chất rủi ro cao (như vật liệu nổ, thuốc thú y, xăng dầu, khí dầu mỏ hóa lỏng...), sản phẩm, hàng hóa có tính chất rủi ro trung bình, thấp (như mũ bảo hiểm, thiết bị điện- điện tử gia dụng...), phù hợp với đặc tính của từng sản phẩm, hàng hóa, yêu cầu, khả năng quản lý Nhà nước trong từng thời kỳ của bộ quản lý ngành, lĩnh vực.

TĂNG NĂNG LỰC, TRÁCH NHIỆM HẬU KIỂM GẮN VỚI CHẾ TÀI THỰC THI ĐỦ MẠNH

Báo cáo thẩm tra, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cơ bản thống nhất với quan điểm xây dựng dự án luật. Về kiểm tra chất lượng sản phẩm, hàng hóa, cơ quan thẩm tra thấy rằng, theo quy định tại Điều 5 Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa hiện hành thì chất lượng sản phẩm hàng hóa được quản lý theo tiêu chuẩn công bố áp dụng, quy chuẩn kỹ thuật tương ứng. Theo đó, sản phẩm, hàng hóa phải bảo đảm chất lượng theo tiêu chuẩn, quy chuẩn đã công bố, nếu không bảo đảm thì tổ chức, cá nhân sẽ chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Nói cách khác, việc bảo đảm chất lược sản phẩm hàng hóa thuộc trách nhiệm của doanh nghiệp. Ngoài ra, hoạt động kiểm tra chất lượng sản phẩm hàng hóa trong sản xuất đã được quy định trong Pháp lệnh quản lý thị trường.

Do đó, cần rà soát, xem xét việc quy định về việc kiểm tra chất lượng sản phẩm hàng hóa trong quá trình sản xuất; quy định về kiểm tra, thanh tra về chất lượng sản phẩm hàng hóa. Bên cạnh đó, đề nghị làm rõ, phân biệt tính chất của việc kiểm tra chất lượng sản phẩm hàng hóa với công tác thanh tra, kiểm tra theo pháp luật chuyên ngành để phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan, mục tiêu hoạt động. 

Về kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm pháp luật về chất lượng sản phẩm, hàng hóa, cơ quan thẩm tra thấy rằng ngoài các hoạt động kiểm tra, thanh tra thì hoạt động khảo sát chất lượng sản phẩm hàng hóa cần được nghiên cứu và quy định phù hợp với định hướng tăng cường hậu kiểm, quản lý theo rủi ro.

Khảo sát chất lượng sản phẩm hàng hóa là một công cụ kỹ thuật quan trọng, được thực hiện độc lập hoặc lồng ghép trong quá trình quản lý nhằm thu thập, phân tích thông tin thực tế về tình trạng chất lượng sản phẩm hàng hóa trên thị trường, phục vụ cảnh báo nguy cơ rủi ro, phát hiện bất thường và là dữ liệu đầu vào cho hoạt động kiểm tra có trọng điểm, hậu kiểm, đánh giá hiệu lực chính sách quản lý.

Do đó, cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc bổ sung quy định về khảo sát chất lượng sản phẩm hàng hóa trong dự thảo Luật trên cơ sở đánh giá cụ thể hoạt động này trong thực tiễn, tham khảo kinh nghiệm quốc tế.

Trọng tâm là khảo sát những hàng hóa có nguy cơ ảnh hưởng lớn đến môi trường, sức khỏe cộng đồng, tránh tràn lan, dàn trải, không phát sinh thủ tục hành chính, gia tăng chi phí tuân thủ; làm rõ nguồn kinh phí cho hoạt động này, đặc biệt là kinh phí cho việc lấy mẫu khảo sát (bảo đảm đủ tính đại diện, đủ thông tin để phân tích rủi ro, phục vụ cho công tác quản lý Nhà nước) trong điều kiện ngân sách hạn chế như hiện nay.

Có ý kiến cho rằng, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa có quy định về biện pháp quản lý chất lượng sản phẩm hàng hóa trong sản xuất, nhập khẩu, lưu thông trên thị trường và trong quá trình sử dụng.

Tuy nhiên, chưa có quy định về biện pháp quản lý chất lượng đối với sản phẩm hàng hóa là tang vật bị xử phạt vi phạm hành chính và bị tịch thu (không có hồ sơ kỹ thuật, chứng từ của nhà sản xuất đi kèm) được xác lập quyền sở hữu toàn dân (trường hợp bán hàng hóa này lưu thông trên thị trường hoặc người mua hàng hóa này sau đó đưa vào sử dụng). Do vậy, cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung, chỉnh lý.

Về xử lý vi phạm pháp luật về chất lượng sản phẩm hàng hoá, đa số ý kiến cho rằng, một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trong thời gian qua có nhiều sản phẩm hàng hóa được lưu thông trên thị trường nhưng kém chất lượng (như vụ việc sữa, bánh kẹo giả thương hiệu Kera) là do công tác hậu kiểm còn yếu, chế tài áp dụng chưa đủ mạnh, chưa tạo sức răn đe.

Do đó, dự thảo Luật cần sửa đổi, bổ sung quy định (Điều 66 Luật hiện hành) về xử lý vi phạm như tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt hành chính, đình chỉ hoạt động, thu hồi sản phẩm, tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.

Bên cạnh đó công khai trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, phương tiện thông tin đại chúng danh sách tổ chức, cá nhân vi phạm về chất lượng sản phẩm hàng hóa để cảnh báo xã hội và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Thảo luận tại tổ về dự thảo luật này, đại biểu Nguyễn Như So, đoàn Bắc Ninh chỉ rõ thực tế việc gần 600 nhãn hiệu sữa giả được sản xuất và lưu thông công khai trong suốt 4 năm qua đã cho thấy sự thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước trong kiểm soát chất lượng hàng hóa. Đây không chỉ là vụ việc mà còn là dấu hiệu cho thấy những lỗ hổng trong thiết kế chính sách và tổ chức thực thi.

“Rõ ràng cơ chế hậu kiểm vốn là định hướng đúng đắn phù hợp với thông lệ quốc tế và chủ trương cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho sản xuất kinh doanh, nâng cao tính chủ động, trách nhiệm của doanh nghiệp nhưng khi thiếu năng lực hậu kiểm, thiếu cơ chế phối hợp, thiếu sự liên thông giữa các cơ quan quản lý thì cơ chế này trở thành kẻ hở để lợi dụng, né tránh trách nhiệm pháp lý và kiểm soát chất lượng”, đại biểu So nói.

Do đó, theo đại biểu việc sửa đổi luật cần phải giải quyết tận gốc vấn đề này bằng cách thiết lập mô hình quản lý rõ ràng, trong đó quy định cụ thể cơ quan chủ trì, cơ chế phối hợp liên ngành, trách nhiệm hậu kiểm gắn với chế tài thực thi đủ mạnh.