Biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững không còn là vấn đề của tương lai, mà đang trở thành hiện thực cấp bách mà doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt. Các tiêu chuẩn xanh, yêu cầu minh bạch về phát thải và cơ chế điều chỉnh biên giới carbon không chỉ đặt ra bài toán thách thức, mà còn là cơ hội để doanh nghiệp tái cấu trúc mô hình tăng trưởng, nâng cao năng lực cạnh tranh và vươn ra thị trường quốc tế.

Tại hội thảo “Giải pháp xanh cho doanh nghiệp trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu– Cơ hội và hành động”, do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao tổ chức ngày 4/6 vừa qua, các chuyên gia, doanh nghiệp nhận định chuyển đổi xanh không còn là xu hướng mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để tồn tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên giảm phát thải. Đặc biệt, đối với các doanh nghiệp Việt Nam phần lớn là SMEs cần sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chủ động thích nghi và tiếp cận các giải pháp để nắm vững tấm “hộ chiếu” xuất khẩu.

ÁP LỰC “XANH” ĐANG ĐẾN GẦN VÀ RÕ RÀNG

Bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, nhận định sức khỏe của con người và sức khỏe của thiên nhiên đang trở thành những trục chính của mọi xu hướng tiêu dùng toàn cầu.

Từ thực tiễn khi tham dự hội chợ ThaiFex gần đây tại Thái Lan, bà Hạnh chỉ ra rằng 8/10 xu hướng thực phẩm và đồ uống nổi bật trong năm đều gắn với yếu tố sức khỏe; trong đó bao gồm chuyển đổi từ đạm động vật sang đạm thực vật và các sản phẩm thân thiện với môi trường.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, doanh nghiệp Việt đang đối diện với một thực tế khắc nghiệt hơn bao giờ hết. Bất ổn kinh tế toàn cầu, chiến tranh thương mại, thay đổi chính sách thuế quan, cùng với các yêu cầu ngày càng ngặt nghèo từ thị trường xuất khẩu lớn như EU và Mỹ, đang khiến doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) chật vật.

“Giới thiệu sản phẩm gì, khách hàng sẽ hỏi tiêu chuẩn là gì. Không có tiêu chuẩn, người ta bỏ đi ngay. Họ không tin vào lời nói, mà chỉ tin vào minh chứng, đặc biệt là các tiêu chuẩn xanh”, bà Hạnh nói.

Chỉ ra các thách thức từ Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của châu Âu (CBAM) với doanh nghiệp sẽ chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, ông Phạm Đăng An, Phó Tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group nêu rõ, "không chỉ áp dụng cho nhà máy sản xuất, CBAM yêu cầu tính toán phát thải xuyên suốt chuỗi cung ứng từ nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển, đến phân phối".

"Nếu không giảm phát thải, doanh nghiệp sẽ phải nộp thuế carbon khi xuất sang thị trường châu Âu”, ông An cho biết.

Theo Phó Tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group, thực tế, nhiều tập đoàn toàn cầu như Apple, Google, Nestle, Unilever đã công bố lộ trình giảm phát thải mạnh mẽ, với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 trong 5–10 năm tới. Trong khi đó, doanh nghiệp Việt, đặc biệt là nhóm SMEs, vẫn lúng túng, thiếu chuẩn bị và gặp khó khăn về nguồn lực tài chính, kỹ thuật.

Chia sẻ thêm về những khó khăn thách thức với doanh nghiệp trong phát triển bền vững, ông Trần Thanh Tâm, Phó Phòng Khoa học Công nghệ và Quan hệ đối ngoại, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, cho rằng áp lực tài chính là rào cản lớn nhất trong việc giảm phát thải của các doanh nghiệp.

Theo kết quả khảo sát của Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao trong năm 2024, 80% doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa có chiến lược ESG (môi trường, xã hội và quản trị) rõ ràng. Nhiều doanh nghiệp vẫn xem ESG là “chi phí” thay vì “đầu tư”. 

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng thiếu nhân sự chuyên trách về ESG, khí hậu, hoặc quản lý môi trường; chưa có hệ thống thu thập phân tích dữ liệu, đặc biệt là dữ liệu phát thải, năng lượng, nước, chất thải. Các doanh nghiệp cũng thiếu các chương trình đào tạo nội bộ và cập nhật kiến thức từ các tổ chức chuyên môn...

XÂY DỰNG LỘ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI THEO TỪNG BƯỚC, TRÁNH DÀN TRẢI

Chia sẻ tại hội thảo, ông Nguyễn Tấn Kiến Phước, Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ Ứng dụng Hỗ trợ doanh nghiệp, cho rằng chuyển đổi xanh không phải là vài hoạt động rải rác, mà là tái cấu trúc cách doanh nghiệp vận hành. Đào tạo là bước đầu tiên để doanh nghiệp hiểu đúng, làm chuẩn, thay đổi thật.

Từ góc nhìn khác, ông Võ Minh Quân,  đại diện Ban dự án Hàng Việt Nam chất lượng cao lưu ý vai trò của việc bồi dưỡng nội bộ doanh nghiệp về ESG, khí hậu, quản lý môi trường và xây dựng năng lực theo từng bước.

"Thay vì đầu tư dàn trải và thiếu định hướng, doanh nghiệp nên xác định lộ trình chuyển đổi xanh theo giai đoạn, phù hợp với khả năng tài chính và đặc thù ngành nghề", ông Quân nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, theo ông Phạm Đăng An, doanh nghiệp cần tận dụng các yếu tố công nghệ như năng lượng tái tạo và lưu trữ, trí tuệ nhân tạo trong vận hành, và tự động hóa bằng robot.

Ông An cũng khuyến nghị doanh nghiệp theo đuổi hai bộ tiêu chuẩn quan trọng: Nghị định thư khí nhà kính toàn cầu (GHG Protocol) và tiêu chuẩn báo cáo bền vững GRI - vốn rất cần thiết khi tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Mỹ.

Một trong những giải pháp được chú trọng là sử dụng năng lượng tái tạo, đơn cử như điện mặt trời áp mái. Ông Phạm Đăng An chia sẻ rằng Vũ Phong Energy đang cung cấp Giải pháp Zero Capex Solar Điện mặt trời 0 đồng cung cấp cho doanh nghiệp không vốn đầu tư ban đầu.

Theo đó, Vũ Phong Energy Group sẽ đầu tư, phát triển hệ thống điện mặt trời chất lượng cao trên mái nhà máy doanh nghiệp. Doanh nghiệp sẽ thuê lại hệ thống điện mặt trời mái nhà được đầu tư bởi Vũ Phong Energy Group, toàn bộ sản lượng điện sản sinh bởi hệ thống sẽ phục vụ sản xuất của doanh nghiệp. Khi hết thời gian thuê, hệ thống sẽ được chuyển giao toàn bộ cho doanh nghiệp miễn phí (0 đồng), hiệu suất hệ thống khi chuyển giao cam kết trên 80%.