Nghị quyết 68-NQ/TW mới được ban hành đánh dấu một bước chuyển mình mạnh mẽ trong tư duy chính sách với nhiều điểm nổi bật. Trong đó, một trong những biện pháp quan trọng là việc thúc đẩy và đa dạng hóa nguồn vốn tư nhân thông qua việc rà soát chính sách thuế tạo thuận lợi cho các quỹ đầu tư rót vốn vào doanh nghiệp. Đặc biệt, quỹ hưu trí tự nguyện (hay còn gọi là quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện hoặc quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung) được nhấn mạnh như một kênh huy động vốn đáng chú ý.

Tại hội thảo về phát triển ngành quỹ do Bộ Tài chính tổ chức cuối tháng 3 vừa qua, một chuyên gia tài chính đã nhấn mạnh để vai trò quan trọng của quỹ hưu trí tự nguyện như một nhà đầu tư chủ chốt trên thị trường tài chính ở nhiều quốc gia. Tuy nhiên, Việt Nam lại có sự khác biệt đáng kể khi mà dân số trên 100 triệu người nhưng lại có tỷ lệ quỹ hưu trí tự nguyện đóng góp 0% vào GDP. 

VIỆT NAM CẦN PHÁT TRIỂN QUỸ HƯU TRÍ TỰ NGUYỆN

Việc phát triển quỹ hưu trí tự nguyện là một nhu cầu cấp thiết đối với Việt Nam. Đây không chỉ là trọng tâm của sự phát triển thị trường tài chính và khu vực kinh tế tư nhân do khả năng huy động nguồn lực dồi dào trong xã hội mà còn là một giải pháp tối ưu cho an sinh xã hội của người lao động.

Nhiều quốc gia như Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ và Hoa Kỳ… đã thành công trong việc đưa ra chính sách thuế để khuyến khích người dân đóng góp vào các quỹ hưu trí tự nguyện.

Điển hình như Trung Quốc gần đây đã đưa ra nâng mức ưu đãi thuế cá nhân cho người lao động tham gia quỹ hưu trí tự nguyện dưới danh nghĩa cá nhân mà không thông qua doanh nghiệp (12.000 NDT/năm, tương đương 42 triệu VND/năm). Trong khi đó, Chương trình Enterprise Annuity của Trung Quốc cũng quy định tỷ lệ đóng góp của doanh nghiệp và người lao động lần lượt là 8% và 12%.

Thái Lan cũng đã áp dụng chính sách ưu đãi thuế cho các sản phẩm hưu trí tự nguyện (Retirement Mutual Funds, Provident Fund…) từ khá lâu với mức khấu trừ lên đến 500.000 Baht/năm (tương đương 390 triệu VND/năm). Đây là một con số ấn tượng cho một quốc gia có tỷ lệ dân số tương đương 2/3 Việt Nam.

Ấn Độ cũng là một quốc gia có chính sách thuế tiến bộ, khuyến khích người lao động trực tiếp tham gia vào các sản phẩm tài chính đầu tư cho mục đích tiết kiệm hưu trí. Cụ thể, quốc gia này đã áp dụng mức ưu đãi thuế lên đến 1,5 lakh mỗi năm (được khấu trừ trực tiếp vào thu nhập cá nhân), tương đương 1.750 USD/năm. Điều đáng chú ý là con số này gần bằng 70% GDP bình quân đầu người của Ấn Độ trong năm 2024 (ước tính khoảng 2.500 USD).

Tại Việt Nam, để khuyến khích mạnh mẽ người lao động tham gia vào các sản phẩm hưu trí tự nguyện, từ đó đảm bảo an sinh xã hội khi về già, mức ưu đãi thuế hiện tại cần được xem xét nâng cao. Dù đã có quy định về ưu đãi thuế cho các sản phẩm hưu trí bổ sung (tự nguyện) ở mức 12 triệu đồng/năm, được ban hành cách đây khoảng 10 năm thông qua thông tư về thuế thu nhập cá nhân, mức này vẫn giữ nguyên trong suốt thập kỷ qua và chưa thực sự tạo động lực đủ lớn cho người lao động.

Mức ưu đãi thuế không được điều chỉnh đã hạn chế khả năng khuyến khích người lao động chủ động hoạch định tài chính cho hưu trí cá nhân. Về phía doanh nghiệp, mức ưu đãi thuế khi đóng vào quỹ hưu trí tự nguyện cho nhân viên là 3 triệu đồng/tháng/người. Mặc dù mức này được cho là phù hợp với bối cảnh hiện nay song vì được áp dụng đồng đều cho mọi thành phần lao động trong xã hội nên không tạo ra lợi thế đặc biệt cho các doanh nghiệp có nhu cầu phát triển và giữ chân nhân tài trong các lĩnh vực đòi hỏi chuyên môn cao như giáo dục, y tế hay chuyển đổi số.

THÚC ĐẨY QUỸ HƯU TRÍ TỰ NGUYỆN BẰNG ƯU ĐÃI THUẾ

Với lực lượng lao động hơn 50 triệu người, Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển mạnh mẽ quỹ hưu trí tự nguyện thông qua các chính sách ưu đãi thuế hấp dẫn. Điều này sẽ khuyến khích người dân tích cực tham gia vào các sản phẩm tài chính đa dạng, tạo điều kiện để họ có thể hưởng một mức lương hưu cao hơn, bên cạnh khoản trợ cấp từ bảo hiểm xã hội. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia lân cận bằng cách nâng cao mức ưu đãi thuế, tạo động lực để người lao động chủ động hoạch định và tích lũy cho kế hoạch hưu trí thông qua các sản phẩm tài chính phù hợp với nhu cầu cá nhân.

Mức ưu đãi thuế cố định 1 triệu đồng/tháng/người hiện không còn đáp ứng được nhu cầu tích lũy dài hạn của người lao động bởi không theo kịp sự gia tăng của lạm phát và không đủ linh hoạt để phù hợp với khả năng tích lũy khác nhau của các nhóm đối tượng lao động trong xã hội.

Để khắc phục điều này và thực sự khuyến khích người dân tham gia hoạch định tài chính hưu trí cá nhân, nên chuyển sang áp dụng phương thức ưu đãi thuế theo tỷ lệ phần trăm (ví dụ 15% - 18%) trên lương tháng, đồng thời thiết lập một mức trần tương đương với mức trần đóng bảo hiểm xã hội để tránh tình trạng lách thuế đối với những người có thu nhập cao. Việc nâng cấp chính sách ưu đãi thuế theo hướng này là rất cần thiết.

Tương tự như đối với người lao động, chính sách ưu đãi thuế cho doanh nghiệp khi đóng vào quỹ hưu trí tự nguyện cũng cần được thiết kế linh hoạt theo tỷ lệ phần trăm (ví dụ từ 10% đến 15%) để tạo điều kiện cho doanh nghiệp chủ động hơn trong việc xây dựng chính sách đãi ngộ phù hợp với chất lượng nguồn nhân lực và chiến lược phát triển. Tuy nhiên, để đảm bảo rằng cả những người lao động có thu nhập dưới mức trung bình cũng được hưởng lợi thỏa đáng, nên thiết lập một mức sàn ưu đãi thuế cho doanh nghiệp (ví dụ 3 triệu đồng/tháng/người). Với bản chất là đóng góp tự nguyện, mức ưu đãi thuế cho doanh nghiệp không nên áp dụng mức trần, vì điều này có thể hạn chế phúc lợi mà người lao động có thể nhận được.

Ngoài ra, để thúc đẩy mạnh mẽ khu vực tư nhân và đóng góp vào tăng trưởng GDP quốc gia, một cơ chế thử nghiệm (sandbox) nên được thiết lập cho chương trình hưu trí tự nguyện. Cơ chế này có thể bao gồm mức ưu đãi thuế hấp dẫn, ví dụ 15% trên tổng lương tháng và mức trần tương đương trần đóng bảo hiểm xã hội.

Dưới chương trình hưu trí tự nguyện, người lao động sẽ có quyền tự do lựa chọn các sản phẩm tài chính phù hợp với nhu cầu cá nhân để tích lũy và đầu tư cho hưu trí, tận dụng tối đa ưu đãi thuế. Các sản phẩm này có thể bao gồm bảo hiểm nhân thọ có giá trị tiền mặt, các quỹ đầu tư (cổ phiếu, trái phiếu, money market) và các quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện hoặc quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung (như quỹ mục tiêu hay gọi là Lifestyle Funds).

Việc tạo cơ chế sandbox sẽ tạo cú hích mạnh mẽ cho sự phát triển của hệ thống hưu trí tư nhân, đóng góp đáng kể vào tăng trưởng GDP như kinh nghiệm từ nhiều quốc gia trên thế giới đã chứng minh. Bên cạnh tác động tích cực đến GDP, việc thúc đẩy hưu trí tư nhân còn là giải pháp quan trọng để đảm bảo an sinh xã hội cho người dân Việt Nam trong bối cảnh quá trình già hóa dân số đang diễn ra ngày càng nhanh chóng.