Theo hãng tin Bloomberg, các vùng sản xuất lúa gạo chính của Nhật như Tohoku và Hokuriku đã ghi nhận lượng mưa thấp nhất trong tháng 7 trong gần 80 năm qua. Cùng với đó, các đợt nắng nóng trong tháng 8 này đã phá vỡ nhiều kỷ lục về nhiệt độ và bao trùm phần lớn đất nước.

Những hiện tượng thời tiết cực đoan như vậy có thể ảnh hưởng đến vụ thu hoạch lúa gạo thường bắt đầu vào cuối mùa hè ở Nhật Bản, đúng vào thời điểm nguồn cung gạo ở nước này đang căng thẳng do thời tiết bất lợi trong những năm gần đây. Thực tế này có nguy cơ làm giá gạo ở Nhật tăng thêm, sau khi đã tăng khoảng 50% trong vòng 1 năm trở lại đây, đặt ra thách thức đối với ngân sách hộ gia đình và các nhà lãnh đạo chính trị Nhật.

“Do nắng nóng và hạn hán, gần như chắc chắn cả năng suất và khối lượng gạo được phân phối sẽ giảm”, giáo sư danh dự Kazunuki Ohizumi tại Đại học Miyagi, một chuyên gia về chính sách nông nghiệp, nhận định về vụ thu hoạch lúa gạo năm nay của Nhật Bản.

Nước này đã rơi vào một cuộc khủng hoảng thiếu gạo vào đầu mùa hè năm nay, khi giá gạo cao kỷ lục đã dẫn tới những sự việc hiếm gặp như một số trường học phải giảm bớt số ngày phục vụ cơm trong bữa trưa của học sinh ở trường, và các món cơm tại các nhà hàng và cửa hiệu cũng tăng giá mạnh. Tình trạng thiếu gạo ở Nhật Bản năm nay bắt nguồn từ đợt nắng nóng và hạn hán vào mùa hè năm 2023 - niên vụ nước này đạt năng suất lúa gạo thấp nhất trong hơn 1 thập kỷ.

Một vụ thu hoạch lúa gạo mất mùa nữa có thể làm gia tăng sự chỉ trích của cử tri Nhật Bản nhằm vào Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền, đảng đã để mất đa số ghế ở cả Hạ viện và Thượng viện trong các cuộc bầu cử vào cuối năm ngoái và tháng 7 năm nay. Một phần nguyên nhân dẫn tới những thất bại này là cuộc khủng hoảng thiếu gạo.

Nếu không có tác động bất lợi từ nắng nóng và hạn hán, sản lượng gạo năm nay của Nhật Bản được dự báo tăng 8% so với năm ngoái, đạt 7,35 triệu tấn, nhờ diện tích gieo trồng tăng - theo ông Ohizumi. Tuy nhiên, thời tiết không thuận lợi khiến các dự báo về năng suất lúa gạo trở nên bấp bênh hơn, dẫn tới việc dự báo sản lượng khó khăn hơn.

Bộ Nông nghiệp Mỹ, cơ quan đưa ra dự báo về sản lượng các nông sản trên toàn cầu, hiện ước tính sản lượng gạo của Nhật Bản đạt 7,28 triệu tấn trong niên vụ 2025, gần như không thay đổi so với niên vụ trước và là mức thấp nhất kể từ năm 2003.

Triển vọng ảm đạm về vụ thu hoạch lúa gạo ở Nhật Bản trái ngược với sự gia tăng nguồn cung và giá lúa gạo sụt giảm trên thế giới do thời tiết thuận lợi và những vụ thu hoạch bội thu ở những nước trồng lúa gạo hàng đầu như Ấn Độ. Gần đây, giá gạo tham chiếu tại thị trường châu Á đã giảm xuống mức thấp nhất trong khoảng 8 năm.

Nhật Bản duy trì kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu gạo để bảo vệ ngành sản xuất lúa gạo trong nước. Mỗi năm, chỉ có 770.000 tấn gạo miễn thuế nhập khẩu vào nước này, và ngoài con số này, gạo nhập khẩu vào Nhật đều bị đánh thuế ở mức 341 yên (2,3 USD)/kg.

Mặc dù giá gạo tại các siêu thị Nhật hiện đã giảm so với mức đỉnh điểm, nhưng Chính phủ nước này đang nỗ lực tìm kiếm các giải pháp lâu dài - không chỉ cho các hiện tượng thời tiết cực đoan gần đây mà còn cho cả tình trạng khí hậu ấm lên đang đe dọa gây ra những gián đoạn lâu dài cho ngành sản xuất lúa gạo trong nước.

Thay đổi chính sách đã kéo dài hàng thập kỷ, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba trong tháng này đã khuyến khích nông dân bỏ qua các hạn chế về sản xuất lúa gạo và thay vào đó, đẩy mạnh canh tác. Chính phủ đã thành lập một lực lượng đặc biệt và triển khai xe bồn chở nước để hỗ trợ tưới tiêu cho các vùng trồng lúa.

Hiện nay, Nhật Bản cũng đang trồng lúa ở những khu vực từng được coi là quá lạnh để canh tác loại cây trồng này. Đảo Hokkaido ở phía Bắc là vùng sản xuất lúa gạo lớn thứ hai ở Nhật mỗi năm kể từ năm 2018 tới nay, và có sản lượng lúa gạo trên mỗi đơn vị diện tích cao hơn so với tỉnh Niigata - địa phương sản xuất lúa gạo lớn nhất của Nhật.