Giải trình sau phiên thảo luận Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) sáng 14/5, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh, các ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội là rất sâu sắc, toàn diện, thực tiễn và xác đáng.

4 YẾU TỐ NỀN TẢNG ĐỂ XÂY DỰNG CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG

Theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ, đây được coi là dấu mốc lịch sử của công tác lập pháp Việt Nam, vì lần đầu tiên sau gần 80 năm kể từ ngày thành lập nước, trên cơ sở chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội xem xét và sẽ quyết định chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp. 

“Đây là một cuộc cải cách thể chế và hành chính toàn diện mang tính kiến tạo sâu sắc, phản ánh tầm nhìn chiến lược và quyết tâm đổi mới của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương, của đồng chí Tổng Bí thư, của Quốc hội, của Chính phủ để đất nước đủ điều kiện vững bước vào kỷ nguyên mới”, bà Trà cho biết.

Theo Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà, cuộc thảo luận hôm nay có thể được coi là một dấu ấn mang tính lịch sử, thể hiện sự chuyển đổi từ tư duy quản lý hành chính sang quản trị kiến tạo, phục vụ; từ phân công hành chính sang phân cấp, phân quyền và trao quyền một cách thực chất, rõ ràng; từ bộ máy hành chính của chính quyền địa phương còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc sang một hệ thống hành chính địa phương tinh gọn, với mục tiêu gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn.

Làm rõ những nguyên tắc và yếu tố xuyên suốt của dự thảo Luật, Bộ trưởng cho biết việc xây dựng dự thảo Luật được quán triệt từ 4 yếu tố nền tảng.

Thứ nhất, xác lập chỉnh thể cấu trúc pháp lý của chính quyền địa phương 2 cấp, trên nền tảng tuân thủ một số điều có liên quan đến Hiến pháp đang sửa đổi, và trên nền tảng để thể chế hóa chủ trương của Đảng theo tinh thần Nghị quyết số 60 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 11 vừa qua, cùng các kết luận và một số chủ trương lớn khác của Đảng trong tổng thể về tinh gọn tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.

Thứ hai, kế thừa, bổ sung và phân định rành mạch về thẩm quyền để phân cấp, phân quyền, ủy quyền giữa Trung ương với địa phương; giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau, làm cơ sở pháp lý để toàn bộ hệ thống pháp luật chuyên ngành sẽ sửa đổi, bổ sung hoặc xây dựng mới.

Đồng thời, nhằm thúc đẩy tính chủ động, sáng tạo, trách nhiệm của chính quyền địa phương theo đúng tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Thứ ba, minh định rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương, phù hợp với yêu cầu của quản trị địa phương trong tình hình mới, trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Thứ tư, thiết lập đầy đủ, toàn diện cơ sở pháp lý để tháo gỡ tất cả khó khăn, rào cản, vướng mắc cho việc chuyển đổi chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp, nhưng gắn với việc có thể thực hiện được ngay việc phân cấp, phân quyền và ủy quyền theo chủ trương của Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương, để địa phương thực hiện đúng mục tiêu.

PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG VỚI THẨM QUYỀN ĐƯỢC GIAO

Đi sâu vào một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm về nguyên tắc phân định thẩm quyền giữa các cấp chính quyền, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cho biết dự thảo Luật đã cơ bản kế thừa các quy định trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành (vừa được thông qua tháng 2/2025).

Song tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật lập pháp để bảo đảm tính chính trị, pháp lý, yêu cầu quản trị, và tạo cơ sở dẫn dắt cho toàn bộ các luật chuyên ngành, sẽ kịp thời được sửa đổi, bổ sung.

Theo đó, dự thảo Luật đã xác lập đầy đủ về nguyên tắc, phạm vi, chủ thể, nội dung, hình thức, điều kiện để phân cấp, phân quyền và ủy quyền. Đồng thời, kèm theo cơ chế kiểm soát để bảo đảm phát huy vai trò chủ thể của chính quyền địa phương trong quyết định, tổ chức thực hiện, và chịu trách nhiệm đối với mọi công việc thuộc thẩm quyền được giao.

Tiếp theo là cần bảo đảm phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 27 của Ban Chấp hành Trung ương về quyền lực Nhà nước là thống nhất, nhưng có sự phân công phù hợp giữa các cơ quan tổ chức thực hiện về lập pháp, hành pháp và tư pháp, đặc biệt là giữa Trung ương và địa phương. 

Trong đó, nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền được thực hiện với sự rà soát thận trọng, kỹ lưỡng, và dự liệu cả những vấn đề có thể phát sinh trong quá trình tổ chức thực hiện liên quan đến phân cấp, phân quyền để thiết lập cơ chế điều hành sáng tạo, năng động, linh hoạt cho chính quyền địa phương.

“Quy định này nhằm đảm bảo trong trường hợp cần thiết, Ủy ban nhân dân hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh phải kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh, để dòng chảy điều hành thông suốt, không để đình trệ, gián đoạn”, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh. Thêm rằng, điều này là phù hợp với nguyên tắc của tổ chức chính quyền gắn với thẩm quyền, trách nhiệm, phân cấp, phân quyền, nhưng không buông lỏng.

Giải thích về “trường hợp cần thiết” được nhiều đại biểu băn khoăn, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cho biết đó là khi cơ quan chuyên môn hoặc cấp xã không đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ nào đó, khi phát sinh vấn đề khẩn cấp, phức tạp, nhạy cảm vượt quá khả năng giải quyết của cấp dưới.

Đó là khi phát sinh các nhiệm vụ đột xuất, bất thường cần phản ứng nhanh, kịp thời; khi Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh xác định có biểu hiện trì trệ, né tránh; hoặc các tình huống cần điều phối, điều hòa liên vùng, liên xã trong trường hợp cấp bách.

“Thực tiễn rất đa dạng, phong phú, nếu không có cơ chế này, thực sự không đảm bảo được yêu cầu vận hành trơn tru, liên thông, thống nhất, hiệu quả. Luật Tổ chức Chính phủ cũng có một điều khoản giao Thủ tướng xử lý tình huống trong trường hợp cần thiết”, bà Trà thông tin.

Theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ, hiện nay, qua rà soát, có khoảng 177 luật quy định về thẩm quyền của các Bộ trưởng, 152 luật quy định thẩm quyền cụ thể của Thủ tướng Chính phủ, 170 luật quy định cụ thể thẩm quyền của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân cấp huyện. 

Hiện có khoảng 474 nhiệm vụ được quy định trong 104 luật, 249 nghị định, thông tư cần phân cấp hoặc phân định lại và dự kiến sẽ phân cấp 140 nhiệm vụ cho địa phương, phân định lại thẩm quyền chính quyền cấp xã với khoảng 300 nhiệm vụ, cùng với 90/99 nhiệm vụ đang nằm trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành.

Lãnh đạo Bộ Nội vụ nhấn mạnh, đây là những việc cần làm ngay. Sau khi Quốc hội thông qua dự án Luật này, các Bộ sẽ cần khẩn trương tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định hướng dẫn thực hiện, để bảo đảm phù hợp và đồng bộ.

Dự kiến, Chính phủ sẽ ban hành 25 Nghị định hướng dẫn thi hành, tạo hành lang pháp lý đầy đủ để chính quyền địa phương hai cấp có thể chính thức vận hành từ ngày 1/7/2025.